Sinds 2002 heeft elke gemeente een rekenkamer of een rekenkamercommissie. De wetgever heeft de rekenkamer bij gemeenten ingesteld om de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het gevoerde bestuur te onderzoeken. 

Doelmatigheid wil zeggen dat de kosten in verhouding moeten zijn met wat je wil bereiken. Met doeltreffendheid wordt bedoeld dat de gemeentelijke inspanningen en uitgaven ook echt een bijdrage leveren aan het doel wat het gemeentebestuur wil bereiken. Rechtmatigheid wil zeggen dat de raad, het college en de ambtelijke organisatie zich houden aan alle geldende wetten, regels en besluiten.

Kort samengevat, is het gevoerde beleid zinnig, is het zuinig gedaan en is het zorgvuldig uitgevoerd.

Bij de beantwoording van onze vragen hebben wij vastgesteld dat er verwarring bestaat over rekenkamer en rekenkamercommissie. Een rekenkamer kan alleen externe (niet politieke) deelnemers hebben, in tegenstelling tot een rekenkamercommissie. Door het betrekken van externe (niet politieke) deelnemers, is de onafhankelijkheid van een rekenkamer beter gewaarborgd en kan ook ongevraagd onderzoek plaatsvinden en advies worden gegeven. De vragen van Vughtparticipeert waren specifiek gericht op een rekenkamer.

Leeswijzer: teksten tussen “ “ en in schuinschrift zijn citaten uit de antwoorden van de partijen.

Vragen aan de politieke partijen naar een rekenkamer

Omdat het besluit tot het instellen van een rekenkamer, naast de wettelijke verplichting, aan de gemeenteraad is, hebben wij begin dit jaar deze vraag voorgelegd aan alle politieke partijen. Het verzamelen van alle antwoorden heeft even op zich laten wachten maar is gelukkig op tijd klaar voor de gemeenteraadsverkiezingen op 18 november. Hierbij de samenvattingen van de antwoorden van de partijen. Voor het uitgebreide antwoord verwijzen wij naar de bijlagen.

Gemeentebelangen

Gemeentebelangen bevestigde de noodzaak van “onafhankelijk, specialistisch, verdiepend, controleren onderzoek”. Verbazingwekkend was echter de mening dat ook een slapende rekenkamer bijdraagt aan de kwaliteit en transparantie van gemeentelijk bestuur. 

Het besluit om de rekenkamer slapend te maken betekent dat “deze ieder moment kan worden geactiveerd”. Dat is echter in tegenspraak met de onafhankelijkheid, want zo besluit de raad wanneer de waakhond moet worden gewekt. Dan is het ook ‘begrijpelijk’ dat voor een slapende rekenkamer geen budget hoeft te worden gereserveerd. Dat maakt het activeren van een rekenkamer zonder budget niet eenvoudiger. 

Gemeentebelangen stelt: “Overigens is een besluit (voor een actieve rekenkamer) van de Ministerraad geen wet.”

Wat betreft het beheersen van grote (infrastructuur-)projecten “bestaat er door de samenwerking in het door u aangehaalde project, met Rijks- en Provinciale overheid, voldoende garantie voor een zorgvuldig financiële huishouding.” Een rekenkamer is “geen garantie tot transparantie”.

CDA

Het CDA beschouwt de huidige slapende rekenkamer als een grote tekortkoming. “Ontbreekt de Rekenkamer, dan ontbreekt dus een belangrijk, door de wet voorgeschreven instrument om te controleren of het College de gemeente zorgvuldig en rechtmatig heeft bestuurd.”

Het besluit om de rekenkamer slapend te maken is indertijd, naast door Gemeentebelangen en de VVD, ook door het CDA ondersteund met als overweging de kostenbesparing. Sinds 2018 is het CDA van mening dat de rekenkamer moet worden geactiveerd en was ook tegen het schrappen van het noodzakelijke budget. Een amendement om de rekenkamer te activeren is door Gemeentebelangen en VVD tegengehouden.

“Door de decentralisatie in het sociale domein en straks de Omgevingswet krijgen de gemeenten meer taken én middelen. Het is dus belangrijker dan ooit dat de gemeenteraad alle instrumenten krijgt om haar controle werk goed te kunnen doen.”

D66

D66 bevestigt dat de rekenkamer een belangrijke taak heeft, in het bijzonder wat betreft de “kaderstellende en controlerende” taken. 

D66 heeft tegen een amendement gestemd om de rekenkamercommissie samen te stellen uit de fractievoorzitters Het amendement is toch aangenomen met als gevolg dat de rekenkamercommissie bestond uit de fractievoorzitters van GB,VVD en CDA. Doordat de (toenmalige) fractievoorzitters van GB en CDA inmiddels iets anders zijn gaan doen, zit alleen de VVD in de rekenkamercommissie.

D66 ziet naast een taak voor een rekenkamer ook “burgerparticipatie als een mogelijkheid de gemeenteraad te ondersteunen, juist bij de grote projecten die lopen”.

PvdA-GroenLinks

PvdA-GL was zonder meer voor het instellen van een rekenkamer en het ter beschikking stellen van een budget hiervoor. “PvdA-GroenLinks is van mening dat de rekenkamer een waardevol instrument is voor het functioneren van het bestuur en het bevorderen van de transparantie van dat bestuur”. “De rekenkamer biedt een extra stuk gereedschap aan de Raad om de controlerende taak (nog) beter uit te voeren.” De PvdA-GroenLinks was tegen het besluit de rekenkamer slapend te maken. 

PvdA-GroenLinks is voorstander van het voorzien van een reëel budget voor een actieve rekenkamer. Echter:

“In de raad is er echter geen meerderheid voor het opnemen van een budget voor de rekenkamer. PvdA-GroenLinks heeft daar kennis van genomen en verder geen actie ondernomen.”

Wat betreft het beheersen van grote projecten is de PvdA-GroenLinks van mening dat er voldoende relevante ervaring aanwezig is. “Dat laat onverlet dat een rekenkamer, zeker ook voor de grote (vooral infrastructurele) projecten zoals die nu aan de orde zijn een belangrijke rol kan spelen.”

VVD

VVD is van mening dat een rekenkamer(commissie) “van toegevoegde waarde kan zijn in het openbaar bestuur”  en “er zijn echter alternatieven”. Als voorbeeld wordt genoemd een onderzoek naar de Speeldoos uitgevoerd door een onafhankelijk bureau. 

De VVD was in 2015 voorstander “om enkele raadsleden te benoemen tot leden van de rekenkamer”. Deze mening mag gelden voor een rekenkamercommissie, niet voor een rekenkamer, hier mogen uitsluitend externe (niet politieke) leden deelnemen. 

Het slapend maken van de rekenkamer was vanwege: “Er werden onderzoeken geleverd die in een lade belandden en waar verder niets mee werd gedaan”. De VVD is van mening dat een slapende rekenkamer zonder budget altijd kan worden gewekt en van budget voorzien als de raad dat zou wensen. Echter daardoor is de rekenkamer niet onafhankelijk en kan ook geen ongevraagd advies geven. Omdat de wet ter voorkoming van een slapende rekenkamer nog niet van kracht is hoeft deze volgens de VVD nog niet actief te worden gemaakt of van budget te worden voorzien.

Voor het begeleiden van grote projecten vertrouwt de VVD op de ondersteuning van het Rijk, Provincie, Rijkswaterstaat en ProRail. Daar heeft “een rekenkamercommissie niet perse toegevoegde waarde”. De vraag of een rekenkamer (dus niet commissie) hier wel een toegevoegde waarde heeft is niet beantwoord. 

SP (Socialistische Partij)

SP is van mening “dat de rekenkamer een belangrijke rol heeft in het openbaar bestuur. Een onafhankelijk orgaan dat gevraagd en ongevraagd de processen in de diverse publieke lagen onderzoekt en feedback geeft, is een onmisbare schakel in de werking van een goede democratie”.  De SP “heeft zich hevig verzet tegen het slapend maken”. “De argumentatie van de VVD en GB was dat de rekenkamer in Vught alleen maar rapporten produceerde die onderin een bureaula stof verzamelden. Dat deze partijen die rapporten zelf in die lade hadden gelegd en negeerden riep bij de SP vraagtekens op en doet dat eigenlijk nog steeds”. 

Op de vraag waarom er voor 2020 voor een rekenkamer geen budget is vrijgemaakt, antwoordt de SP: “De SP verwijst hierbij naar de inzet in de gemeenteraad aan het einde van de vorige periode en het begin van deze; keer op keer wijst de SP erop dat een rekenkamer de resultaten van de raad sterk kan verbeteren. Keer op keer kiezen GB en VVD ervoor de rekenkamer af te wijzen. Voor de SP is het duidelijk dat deze partijen geen blik in de eigen keuken wensen en dat geeft te denken!” 

Tenslotte

Inmiddels heeft de regering besloten dat een gemeentelijke rekenkamer niet meer slapend mag worden gemaakt, deze wet is nog niet van kracht. 

Een onafhankelijke rekenkamer moet ook zelfstandig kunnen besluiten actief te worden, niet pas nadat de gemeenteraad, met de meerderheid van de coalitie, dit besluit. 

Een slapende waakhond is geen waakhond, dus zo snel mogelijk voldoen aan de (toekomstige) wettelijke en maatschappelijke plicht voor het installeren van een onafhankelijke rekenkamer. Een goede en ook verplichte taak voor de nieuwe coalitie.